حسن هانی‌زاده، تحلیلگر سیاست خارجی

سفر مصطفی الکاظمی به جمهوری اسلامی ایران که نخستین سفر خارجی نخست وزیر عراق پس از تشکیل کابینه محسوب می شود از جهات مختلف حائز اهمیت بوده و نشان دهنده تلاش وی برای حفظ سطح روابط راهبردی میان دو کشور است. سفر دو روز پیش محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان به بغداد که برای تنظیم برنامه حضور الکاظمی در تهران صورت گرفت، نشان می‌دهد تهران نیز حساب ویژه روی این سفر باز کرده و برنامه مفصلی برای رایزنی و همکاری با دولت جدید عراق دارد. مسائل مهمی همچون امنیت منطقه‌ای، همکاری در زمینه مبارزه با تروریسم و برقراری امنیت، توسعه همکاری های اقتصادی و برگزاری کمیسیون اقتصادی مشترک، حل و فصل مسائل مالی و برخی موانع در مورد بازپرداخت طلب ایران از بابت صادرات انرژی، موضوع پیگیری حقوقی و قضایی ترور سردار سلیمانی، توسعه همکاری‌های فنی و مهندسی و... و. مهم‌ترین محورهای گفت‌وگو و رایزنی مقامات دو کشور است؛ مسائلی که پیشبرد آن‌ها می‌تواند فصل جدیدی در روابط ایران و عراق دو همسایه راهبردی را شکل دهد.

این سفر در تنظیم دوباره روابط تهران – بغداد نیز مؤثر است. در حوزه اقتصادی، گسترش ویروس کرونا روابط را تنزل داده و بسته شدن مرزها در این مسئله مهم بود. اما دو طرف تلاش خواهند کرد تا سطح تعاملات را هرچه بیشتر توسعه دهند.   عراق در طول ۱۷ سال گذشته و پس از سرنگونی رژیم صدام متحمل هزینه‌های زیادی به دلیل ناامنی‌ها، جنگ، درگیری در شهرهای مختلف و ظهور و حضور داعش و ویرانی‌های ناشی از این رویدادها شده است؛ بنابراین بغداد نیازمند همکاری با تهران است و اقبال بالایی نسبت به کالاها و تولیدات ایرانی دارد. این امر ناشی از ارتباط فرهنگی ملت دو کشور هم هست تا آنجا که مردم عراق کالاهای ایرانی را بسیار می‌پسندند و ترجیح می‌دهند. تعاملات اقتصادی کنونی میان دو طرف در سطح ۱۲ میلیارد دلار است و آن‌ها تلاش دارند این مقدار را به ۲۰ میلیارد دلار افزایش دهند.

در ابعاد سیاسی و منطقه‌ای هم سفر الکاظمی می‌تواند به شکل گیری یک همکاری منطقه‌ای به دور از دخالت آمریکا منجر شود. رویکرد الکاظمی آن است که با توجه به تنش های منطقه ای موجود، شرایطی ایجاد شود تا  در آن بغداد بتواند به دور از درگیری های منطقه ای بازسازی اقتصادی خود را دنبال کند. البته موضوع تلاش عراق برای میانجیگری میان ایران و سعودی هم از موضوعات مهم است. نخست وزیر عراق تلاش دارد با این سفر چراغ سبز تهران برای ایفای نقش در این زمینه را بدست آورد. الکاظمی  به خوبی می‌داند اگر تنش های بین ایران و سعودی به عنوان دو مهره تأثیرگذار منطقه ای و دو ستون در جهان اسلام کم شود، هم به نفع منطقه بوده و هم عراق از این وضعیت سود خواهد برد. هرچند سعودی ثابت کرده که خارج از اراده آمریکا نمی تواند یک سیاست مستقلی را در رابطه با ایران و محور مقاومت اتخاذ کند، اما چون پیش‌بینی‌ها از احتمال شکست ترامپ در انتخابات آینده در مقابل جو بایدن سخن می‌گویند، از هم اکنون آن‌ها تلاش می‌کنند سطحی از نرمش و چرخش را در سیاست‌های خود نسبت به ایران و محور مقاومت نشان بدهند و سفر الکاظمی می‌تواند این فرصت را برای آن‌ها ایجاد کند.

اما یک پرونده مهم دیگر که در رایزنی‌های دو طرف مد نظر قرار خواهد گرفت، موضوع حشدالشعبی است. در حالی که آمریکا و عربستان در ماه‌های اخیر فشار بسیاری در جهت کاهش نقش این نیروی مردمی در تحولات عراق به نخست وزیر وارد می‌آورند، اما مردم و احزاب عراقی حشدالشعبی را یکی از ارکان امنیت و ثبات عراق می‌دانند. از سوی دیگر وجود یک مرز هزارو۴۰۰ کیلومتری بین دو کشور موجب شده هر اتفاقی سلبی یا ایجابی در عراق روی دهد، بر ایران هم تأثیرگذار باشد. تا وقتی حشدالشعبی حضور دارد، بازگشت داعش به عراق ممکن و ساده نیست و این موضوع برای جمهوری اسلامی ایران بسیار مهم است؛ چون امنیت عراق بخشی از امنیت راهبردی ایران است. از این رو حشدالشعبی به عنوان بخشی از ساختار نیروی نظامی و دفاعی رسمی عراق مورد حمایت ایران است و دیدار ظریف با فیاض اهمیت این نیرو را برای تهران نشان می‌دهد.